Schoonoord

Mijn  moeder's overgrootmoeder woonde en werkte  tijdens de periode van slavernij op de plantage Schoonoord aan de Commewijne rivier in Suriname. Deze plantage was  in de 19de eeuw een grote leverancier van suiker voor Europese markten. Honderden tot slaaf gemaakte mannen en vrouwen bewerkten de suikerriet velden voor verschillende generaties eigenaren uit de families Vereul de Vismes en Gerdeman.  Mijn grootmoeder's oma heette Victoria voordat ze de naam Sara Fris kreeg bij  de afschaffing van slavernij in Suriname op 1 juli 1863 .
Tijdens de opstand op Schoonoord  had  Victoria  haar leven lang al  als veldmeid  op plantage Schoonoord gewerkt. Zij trok dagelijks de suikerriet velden in  om riet te kappen en  bundels riet te sjouwen naar de boten die de rietstengels vervoerden naar de suikerfabriek waar het suikerrietsap  werd verwerkt tot suiker voor de export.
Victoria werd als kind op de plantage Schoonoord  bij geboorte tot slaaf gemaakt en heeft haar hele leven zonder loon gewerkt onder het koloniale systeem van slavernij dat profiteerde van onbetaalde arbeidskrachten.  Victoria kende het klappen van de zweep en heeft samen met haar broer Gabriel die kuiper was  en haar  zus Truitje  samen met vele anderen op plantage Schoonoord  gewerkt zonder zicht op vrijheid.
Aan het eind van 1862 veranderen de verhoudingen tussen onderdrukker en onderdrukten op plantage Schoonoord en keert de woede van de slavenmacht zich tegen de direkteur die  het hazenpad kiest en de plantage hals over kop verlaat.  Het verzet van de tot slaaf gemaakte mensen tegen de onmenselijke koloniale behandeling en de reactie van het koloniaal bestuur op de opstand van de arbeiders zorgt ervoor dat  de grote slavenopstand van plantage Schoonoord aan het eind van het jaar 1862  de kranten haalt,  zowel in de Kolonie Suriname als in Nederland.
Op 10 december 1862, zes maanden voor  de afschaffing van de slavernij  lopen de spanningen op plantage Schoonoord dermate hoog op,  dat koloniale autoriteiten  met militaire macht  ingrijpen om de  orde te herstellen.  De volkswoede wordt gewapenderhand onderdrukt, waarbij meerdere mensen gewond  raken en er een dode valt te betreuren.
De aanleiding voor deze opstand kan  gezocht worden in de opgekropte woede over de aanhoudende vernedering en oneerlijke behandeling die men jaar in jaar uit moest ondergaan.
Het kan ook gelegen hebben aan de vonk die in het kruidvat ontplofte als de afschaffing van slavernij in zicht is en men de langverwachte vrijheid voor ogen ziet en geen mishandeling of wreedheden meer wenste te accepteren.  Het was aan de vooravond  van de afschaffing van slavernij in ieder geval een moment van collectief verzet tegen de gevestigde koloniale orde  op plantage Schoonoord waarbij men de woede de vrije loop liet en alles kort en klein sloeg in de Direkteurswoning als symbool van de zetel van onderdrukkers.
Ik wenste dat ik zou kunnen ontdekken waar Victoria was tijdens de opstand. Wie was de vrouw  die werd doodgeschoten? Hoe is het afgelopen met de mannen die ernstig gewond raakten?  Wat gebeurde met de veertien slaven van Schoonoord  die werden gevangen genomen en naar Paramaribo werden afgevoerd.
De kranten rapporteerden ongehoorzaamheid en brutaliteiten maar voor mij is de berichtgeving over de opstand van Schoonoord vooral bewijs van het verzet dat met gevaar voor eigen leven werd geleverd tegen onderdrukking en koloniale wreedheden. Twee dagen na de opstand rapporteert de Surinaamsche Courant ;  "De rust is op die plantage hersteld en de werkzaamheden worden wederom geregeld verrigt" hiermee illustrerend dat het vooral ging om het ononderbroken leveren van arbeidsprestaties ten voordele van de gevestige orde.
Volgens de  nieuwe Rotterdamsche courant  van 19 december 1862 zat de angst er goed in bij de koloniale elite  '... Nog altijd is men bevreesd voor ongeregeldheden op Nieuwjaarsdag. Men dringt er zelfs bij den  gouverneur op aan, om dan op onderscheidene punten militaire detachementen te plaatsen.' men ging zelfs zover in Nederland dat er werd gesuggereerd dat men het over een andere boeg moest gooien "Zou echter eene zachtzinnige behandeling der slaven en, vooral nu, het achterwege laten van alle kwelling, niet een beter middel zijn om de rust te bewaren? '  Nederland wilde aan de vooravond van de afschaffing van de slavernij geen onrust in de kolonie om de bezittingen veilig te stellen.
Zes maanden na de opstand te Schoonoord werd de tot slaaf gemaakte Victoria, de vrije vrouw Sara Fris.  Vanaf 1 juli 1863  kreeg zij samen met haar broer en zuster en hun kinderen  de familienaam Fris.
Mijn grootmoeder Mathilda Fris dankt haar meisjesnaam aan Victoria, die Sara Fris werd. De plantage eigenaren  Vereul de Vismes en Gerdeman van Schoonoord aan de Commewijne rivier ontvingen van de koloniale overheid een vergoeding voor de tot slaaf gemaakte personen die op 1 juli 1863 als hun eigendom geregistreerd stonden. Sara Fris en haar zuster Truitje werden op de manumissie lijsten aangemerkt als veldmeiden, hun broer Gabriel Fris werd vermeld als kuiper. Mijn overgrootmoeder werd als tweejarig tot slaaf gemaakt meisje in 1863 een vrij kind. Hun werkplicht hield echter niet op na de afschaffing van de slavernij. Een decennium lang waren de vrije onbetaalde krachten verplicht op de plantages te blijven arbeiden. De opstand van Schoonoord van 1862 is een belangrijk moment van verzet in de Surinaamse geschiedenis waar de kleinkinderen van de arbeiders van Schoonoord van toen nog steeds over praten.